Een alfa-chimpansee moet om succesvol te zijn in zijn groep niet (alleen) de potentaat uithangen, maar hij moet er ook zijn voor de groepsleden. Hij moet bereid zijn te delen, te luisteren en bereid en in staat zijn om ook aan hun belangen te denken. De primatoloog Frans de Waal heeft dat bij Pauw en Witteman aan de hand van opnames die hij gemaakt had eens uitgelegd en laten zien. Een alfa-aap deelt zijn voedsel ook met anderen, en dat is de basis van vertrouwen waarop hij kan terugvallen als er een crisis in de groep is. Ook in het bedrijfsleven is de tijd van de top-down manager, die niet bereid en in staat is te luisteren en te delen, verleden tijd. De moderne leider is een ‘servant leader’. Leiderschap is niet autonoom, maar afhankelijk van begrip voor de verbondenheid en de onderlinge afhankelijkheid binnen de organisatie en van de organisatie tot haar omgeving.

“Een meester die niet voor zijn leerlingen kan buigen, kan niet buigen voor de Boeddha”.
Shunryu Suzuki, Japans zenmeester (1904-1971)

De term servant leadership is bedacht door de Amerikaan Robert Greenleaf (1904-1990), die in 1970 een essay publiceerde waarin hij deze managementstijl uiteenzette. Zijn leerschool is uitgegroeid tot het Greenleaf Center for Servant Leadership. Larry Spears, de voormalig CEO van deze organisatie, heeft het servant leadership (oftewel dienend leiderschap) ontleed in 10 eigenschappen:

Eigenschappen van dienend leiderschap

1. Luisteren

Dat wil zeggen niet vooringenomen luisteren. Het is belangrijk te luisteren naar wat mensen zeggen, maar meer nog om te luisteren naar de achterliggende intentie van wat er gezegd wordt.

2. Empathie

Respectvol en begripvol zijn voor de mensen in je organisatie. Dat wil zeker niet zeggen dat je alles maar goed moet vinden. Anders schiet je evenzeer te kort als leider. Je moet wel met respect voor de ander kunnen wijzen op wat beter kan of anders moet.

3. Helend vermogen

Een dienend leider streeft er naar mensen in balans te laten zijn, ‘heel’ te worden. Als je niet in balans bent met jezelf en je omgeving, kun je niet goed functioneren.

4. Commitment aan de groei van mensen

Een dienend leider is gecommitteerd aan persoonlijke en professionele groei van zijn mensen. Het begeleiden en coachen van de mensen in de organisatie is daarom een vast onderdeel van dienend leiderschap.

5. Bouwen aan gemeenschap

De organisatie moet tot een geheel, een sociaal samenhangend organisme worden gevormd om als geheel succesvol te zijn. Ieders persoonlijk succes is de bouwsteen van het gezamenlijke succes. Je bouwt een omgeving waarin vertrouwen en wederzijds respect heerst, en waardering voor elkaars verschillende kwaliteiten.

6. Bewustzijn

Het leiderschap van de organisatie moet bevorderen dat de medewerkers verantwoordelijkheid nemen voor hun handelen, en niet op de automatische piloot handelen zonder na te denken over hun rol en de gevolgen van hun handelen. Men moet met een open blik naar zichzelf kunnen en durven kijken.

7. Overtuigingskracht

Ook een dienend leider moet natuurlijk leiding geven. Die leiding moet echter stoelen op morele autoriteit, op de waardering die hij zelf gekweekt heeft bij de leden van de organisatie. Hij zal dus open moeten kunnen communiceren, en overtuigend kunnen zijn. Een dienend leider zal zelf uiteraard consequent (maar niet star) moeten zijn om zijn morele autoriteit te verdienen.

8. Conceptualiseren

Een dienend leider zal op een proactieve manier nieuwe concepten moeten kunnen ontwikkelen. Maar dat mag niet alleen blijven bij ‘dromen’, die dromen moeten ook verwezenlijkt worden door een consequente en gefocuste uitvoering.

9. Vooruitzien

Regeren is vooruitzien luidt het gezegde. Een dienend leider zal vooruit moeten kunnen zien, en daarbij durven vertrouwen op zijn gevoel en intuïtie. Vanuit dit vooruitzien moet hij de richting aangeven in de organisatie.

10. Rentmeesterschap

Een dienend leider is zich bewust van de eindigheid van natuurlijke reserves en geeft zich rekenschap van de verantwoordelijkheid voor zijn omgeving en die van zijn organisatie. Dat hangt weer samen met vooruitzien. De toekomst eindigt niet bij vandaag.

De komende tijd zullen er meer blogs over dienend leiderschap en de raakvlakken met andere filosofieën over leiderschap verschijnen. [MdV, 14-08-2012]