Over religie en geloofsgemeenschap

door | sep 2, 2012 | Liefde, Opvoeden

Veel jongeren die in de Westerse cultuur opgroeien, keren zich af van hun kerk en religie. Zelfs sommige ouderen gaan minder vaak naar de kerk. Maar wat komt er voor in de plaats? Wat is de rol van een kerk, van het aanhangen van een geloof? Zelf ben ik niet religieus opgevoed, en ik geloof […]
Over religie en geloofsgemeenschap

Veel jongeren die in de Westerse cultuur opgroeien, keren zich af van hun kerk en religie. Zelfs sommige ouderen gaan minder vaak naar de kerk. Maar wat komt er voor in de plaats? Wat is de rol van een kerk, van het aanhangen van een geloof? Zelf ben ik niet religieus opgevoed, en ik geloof niet in een gepersonifieerde Almachtige. Toch zie ik wel bepaalde voordelen in het aanhangen van een geloof, het horen bij een kerk. De Italiaanse kardinaal Carlo Martini, die gisteren is overleden, heeft in een interview dat hij kort voor zijn dood heeft gegeven gezegd, dat de Katholieke kerk 200 jaar achterloopt op de rest van de samenleving. “Onze cultuur is verouderd. De kerk is moe, onze gebedsruimten zijn leeg en onze rituelen en kleding zijn te pompeus”, zei hij.

Ook over de islam wordt – zeker in Nederland de laatste jaren – regelmatig gezegd dat het in de Middeleeuwen is blijven steken. Het behoren tot een geloofsgemeenschap waarin aandacht wordt besteed aan gezamenlijke waarden en normen heeft echter naar mijn idee toch ook een grote waarde. Een geloof en de rituelen die erbij horen hebben een waardevolle functie bij de richting en het zoeken naar zingeving in het leven. Een Katholieke mis voor een uitvaart ervaar ik als een mooiere wijze om stil te staan bij het afscheid van een overledene dan een dienst in een aula voor een crematie. Dan vind ik die pompeuze gewaden wel mooi. Maar bij de hoogmis met Kerst, waar ik een keer bij was, stootten mij de pompeuze gewaden juist af, omdat iemand in een goudgerand gewaad stond te verkondigen dat wij in de ogen van God allemaal gelijk zijn. Om niet te spreken van misstanden die zich in kerken en geloofsgemeenschappen voordoen, omdat mensen de macht die zij uit naam van het geloof hebben misbruiken voor hun eigen doeleinden. De uitspraak van Boeddha: “Neem wat ik zeg niet zo maar aan, alleen omdat ik het zeg” spreekt me dan ook aan. Je moet niet ophouden zelf kritisch na te denken.

Maar mensen hebben behoefte aan zingeving, en vroeger of later in hun leven gaan zij op zoek naar de antwoorden op de existentiele vragen als: Waarom besta ik? Is er een leven na de dood? Is er een zin, een waarheid, in dit bestaan, die boven alles uitstijgt? Zonder een religie en een kerk, die de antwoorden op deze vragen aanreiken, zijn zij zoekende en worstelen zij met deze vragen.

Het belijden van een geloof in een kerkgemeenschap dient een aantal doelen. Het biedt mensen een kader, een gevoel van behoren tot. De mens is immers een sociaal dier. De geloofsgemeenschap kan ook beklemmend en benauwend zijn, maar voor velen is dat gevoel van geborgenheid toch meer waard dan er alleen voor te staan in de zoektocht naar zingeving. Een tweede functie is, dat een religie die uitgaat van een Almachtige, die ons voorschrijft wat te doen, het leven makkelijker maakt. We hoeven niet meer zelf op zoek te gaan naar antwoorden op de vele vragen die op ons pad komen. Want ieder mens maakt voor zichzelf weer die reis mee, en moet voor zichzelf de leermomenten meemaken en de antwoorden vinden, die miljoenen voor hem ook al hebben beleefd. En als er een nieuwe vraag ontstaat door de moderne tijd, dan zijn er schriftgeleerden die ons uitleggen wat de Almachtige in dat geval van ons verwacht. De derde functie van geloof is, dat het een moreel kompas meegeeft, dat meer gezag heeft doordat het met de paplepel is ingegoten en doordat het ontleend is aan een hogere macht. De drang om zich aan die leefregels te houden is daarmee groter. Van de kans om een boete van de politie te krijgen bij een misstap gaat minder preventieve werking uit dan de dreiging voor eeuwig in de Hel te moeten branden voor je zonden.

Religies zijn dus heel nuttig, maar zijn vaak ook heel erg problematisch. Veel religies schrijven voor, dat de mens de schepping van God is, en dat het hoogste doel in het leven is om goed te doen, om van je medemens te houden. Om een goed leven te leiden, volgens de richtlijnen die God je heeft meegegeven. Het paradoxale is echter, dat religies tegelijkertijd vaak heel intolerant zijn, althans toch zeker de mensen die ze belijden. En dat mensen elkaar uit naam van hun geloof (dat volgens hen het enige juiste is) de koppen in slaan. Zelfs binnen eenzelfde religie ontstaan stromingen en afsplitsingen, waarbij men elkaar verkettert. Het verbaast me altijd enorm, dat men op dat moment de kern van de eigen geloofsregels – liefde en mededogen – vergeet.

En geen geloof dan? Niet behoren tot een geloofsgemeenschap? Naar mijn idee is dat ook niet zonder problemen. Omdat het de nuttige kanten van het behoren tot een geloof mist. Met name de opvoedende functie van religies. In veel religies zijn leefregels opgenomen, die worden overgedragen van generatie op generatie. Waarden en normen. Het is met waarden en normen (en de daaruit te destilleren meer concrete rechtsregels) als met natuurwetten. Ze zijn in zekere zin onveranderlijk en absoluut. We kennen die basisregels ook allemaal, en zijn het daar ook wel mee eens. Denk aan de 10 geboden. Dat zijn regels, die ingegeven zijn door het sociaal samenleven, en je kunt ze wel overtreden, maar uiteindelijk krijg je de rekening toch gepresenteerd. Het is dus waardevol, als die worden overgedragen. Natuurlijk gebeurt dat binnen een gezin en een familie ook wel, en leren kinderen ook normen en waarden op school. Maar een echte samenhangende les, een voortdurend aanwezig richtsnoer hoe je het leven moet leven, dat raakt door het ontbreken van religie in onze samenleving gefragmenteerd. Daarom vind ik die ontkerkelijking wel eens jammer.

Filosofen zoals Plato en Aristoteles, Erasmus en Comenius hebben telkens gewezen op de noodzaak de jeugd te onderwijzen en hen te leren hoe een goed mens te worden. Hoe zij hun leven moeten leiden, hen te onderwijzen in de Levenskunst. Ik heb zelf ook ervaren hoe belangrijk het is om de missie van een groep, een organisatie, voortdurend en telkens opnieuw door te geven en uit te leggen aan nieuwkomers, en daar samen aan verder te bouwen. Alleen dan behoud je een krachtige en levensvatbare organisatie, met mensen die optimaal tot hun recht komen. Dat geldt ook voor een samenleving als geheel. De woorden van kardinaal Martini drukken dit ook uit, waar hij de teloorgang van het geloof en de Katholieke kerk vaststelt: ‘Onze cultuur is verouderd. De kerk is moe’. Een organisatie die zich niet vernieuwt en haar waarden niet blijft toetsen en aanpassen aan de veranderende tijd, en zo haar rol op een goede manier blijft vervullen, verliest haar kracht en haar waarde. En dat is jammer, want vorming op het gebied van zingeving en normen en waarden is belangrijk. Verstarring en het krampachtig vasthouden aan de eigen waarden, zonder oog te hebben voor de essentie van de waarden die je eigen geloof uitdraagt, heeft juist een averechts en destructief effect.

Hoe meer ik mij verdiep in filosofische vraagstukken en vooral door wat ik lees over de leer van Boeddha (ik lees nu Woorden van Boeddha, van Ir. J.A. Blok) merk ik dat de manier waarop het boeddhisme naar wezenlijke levensvraagstukken kijkt aansluit op mijn eigen denken daarover. Boeddha onderwees de jeugd, aan welke leefregels zij zich moesten houden om een goed mens te zijn (of te worden). En hij gaf daarbij de stelregel: “Geloof niemand, ook mij niet, enkel omdat ik het zeg”. De leefregel van Stephen Covey: “Houd de zaag scherp”, oftewel herevalueer telkens je gekozen waarden, is in zekere zin een echo van die gedachte. Blijf scherp, blijf kritisch.

Het is denk ik erg belangrijk om normen en waarden aan jongere generaties door te geven en hen te onderwijzen over het geestelijk bouwwerk, dat grote geesten voor hen al hebben gebouwd. En daarbij zou ik niet dogmatisch zijn. Onderwijs ze maar over alle grote religies. Daar is trouwens ook een mooi boek voor, gericht op kinderen: Over goden, engelen en helden van Janny van der Molen. Dus onderwijs de jeugd over wat eerder al is bedacht en geschreven over de levenskunst. Maar wel met de boodschap dat zij ook zelf kritisch naar die boodschap moeten blijven kijken en erover moeten nadenken. Een mooie gedachte voor de zondag, dunkt me. [MdV, 2-09-2012]

<a href="https://erna-one.dev.serv10.wpbouwlocatie.nl/author/maarten-admin/" target="_self">Maarten de Vries</a>

Maarten de Vries

Position

ik ben Maarten de Vries, editor van keepondreaming. Vanuit de behoefte om op zoek te gaan naar zingeving ben ik met de website keepondreaming begonnen. Dat had veel te maken met het feit dat ik mijn 50e levensjaar bereikte en mij ging afvragen: “hoe nu verder?”. Een moment van stilstaan en omzien (en vooruitzien) in verwondering wanneer je een mijlpaal in je leven bereikt.

Alles over Liefde

Relaties en psychologie

Relaties en psychologie

De psychologie van de mens, vooral in relatie tot anderen, boeit mateloos. Als we onszelf en de Ander beter begrijpen, ontstaat begrip, compassie en wederzijds geluk. Zijn we rationale wezens, of hangen we aan elkaar van tomeloze emoties die ons schijnbaar...

Waarom vrouwen vallen voor ‘foute mannen’

Waarom vrouwen vallen voor ‘foute mannen’

Waarschijnlijk zijn er net zoveel 'foute mannen' als 'foute vrouwen'. Maar omdat vrouwen makkelijk de man de schuld geven van problemen in de relatie, is de 'foute man' een begrip geworden. Ik vind het niet zo interessant om te kijken naar wat je partner allemaal...

Puberbrein heeft slaap nodig

Puberbrein heeft slaap nodig

Met twee puberdochters weet ik hoe het gaat. "Pap, je bent flauw", of "dat is lullig!". Of: "Maar andere kinderen in mijn klas hoeven niet zo vroeg naar bed!". Ik zeg dan, dat ze op tijd naar bed moeten omdat hun PFC (prefrontale cortex) nog in ontwikkeling is en rust...

IK- of WIJ-gevoel?

IK- of WIJ-gevoel?

Iedereen heeft zo zijn eigen verhaal! Is het niet het bloed, dan wel de liefde die soms kruipt waar het niet gaan kan. Je zult het misschien zelf wel herkennen. Zoveel van iemand houden, dat het zelfs pijn doet. Zoveel van iemand houden, terwijl je nauwelijks iets...

Sfeermakers

Sfeermakers

Het was al de derde keer dat ik dit hoorde: “Marja, de anderen praten niet met me. Als ik binnenkom zeggen ze niets”. Drie grote kerels. Zelfde afdeling. Alledrie gebruiken ze bijna dezelfde woorden. Sfeermakers, over de eerste stap zetten in de communicatie “Hoe kom...

In het donker autorijden

In het donker autorijden

Achtergrond van de opvattingen van Barbara en Allan Pease is, dat de mens nu eenmaal zo'n 40.000 jaar rondholt als jager-verzamelaar, en we niet moeten verwachten dat een paar decennia industriële revolutie de hersenen van mannen en vrouwen ineens doen evolueren in...

Veel praten en multitasking

Veel praten en multitasking

Vrouwen spreken per dag een groter aantal woorden dan mannen. Op een gegeven moment zijn de woorden van mannen gewoon "op", en willen ze niet meer praten. Dat kan tot grote problemen leiden, als de vrouw dat niet begrijpt, zo leggen Barbara en Allan Pease (bekend van...

Man-vrouw relatie volgens Pease

Man-vrouw relatie volgens Pease

De boeken van Allan en Barbara Pease zijn een eye opener voor het omgaan met de andere sekse en het verbeteren van je relatie. Op het eerste gezicht gewoon grappig (er zijn ook puur lollige boekjes met oneliners voor op de wc) met titels als: "Waarom mannen niet...