Een mens heeft zo zijn gewoonten. Elk jaar als ik mijn dochters op zondag naar zeilkamp breng, dan blijven we nog wat hangen in Friesland. Van de sfeer in Friesland word ik blij, het gevoel van vakantie, van vrijheid, met al die zeilboten. Zeilen, zo bedacht ik me vandaag, was vroeger een noodzaak. Maar nu zeilt iedereen alleen nog maar voor het plezier. En dat doen heel veel mensen in Friesland. Er is dus veel plezier, mag ik hopen. We belanden altijd in Langweer, want op zondag is er in de Friese dorpen weinig te beleven. Alles is dicht, behalve in Langweer. We lopen dan naar de haven, we gaan naar de outlet-shop met Gaastra kleding (waar we elk jaar wat kopen). En dan slenteren we terug naar de hoofdstraat, met zijn terrasjes, waar iedereen – zo zeggen de bordjes bij de terrassen – kan genieten van de geneugten van het leven.

Voorbij de terrasjes is een andere vaste stop: de tweedehands boekwinkel. Een vorige keer vond ik er het boekje Woorden van Boeddha, waarmee ik nog steeds erg tevreden ben. Een zeer aanbevelenswaardig boekje, dat een inkijk geeft in de meest oorspronkelijke uitingen van Gautama Boeddha, zijn leer in de meest oorspronkelijke vorm (*). De inleiding bij dit boekje geeft ook inzicht in de verspreiding van het boeddhisme over het Aziatische continent in de eeuwen na zijn dood, en welke invloeden en wijzigingen het daardoor heeft ondergaan. Maar daar gaat het nu niet over.

Vandaag trof ik daar een paar andere boekjes van ene Inayat Khan aan, uitgegeven door de Soefi-beweging via de firma “Servire”. Een precieze datum staat er niet in, maar deel 3 van de serie is uitgegeven in 1921. “Uit het Engelsch vertaald door Marg. Meyboom.” De reden waarom ik deze drie oude vergeelde boekjes gekocht heb, is dat ik op zoek ben naar de bron van de filosofie en de religie, dan wel naar het menselijk denken over de regels van een deugdzaam leven. Want religie, regels voor een deugdzaam leven en filosofie gaan hand in hand. Voor mij zijn ze een eenheid, waarbij ik religie meer beschouw als een noodzakelijk kwaad dat je met kritische beschouwing tegemoet moet blijven treden.

Een aantal maanden geleden woonde ik een ouderavond bij op de middelbare school van mijn oudste dochter (ze doet gymnasium). We werden als ouders voorgelicht over wat de overgang van de 3e naar de 4e klas inhield en meer in het algemeen wat het traject van de bovenbouw inhoudt. Daarbij werd ook een voordracht gehouden door de docent filosofie, over hoe het vak in de lessen invulling kreeg. Een vriendelijke, iets te langdradige man (maar wie ben ik om dat verwijt te maken), die de pubers uitdaagde na te denken over de gebeurtenissen in de wereld. Waarom heeft Wilders geen gelijk? Of misschien toch wel? Het gaat er om, dat je leert kritisch na te denken, dat je je dingen durft af te vragen en leert om je argumenten vorm en inhoud te geven. Hoewel dat allerlei kanten op kan schieten op zichzelf een goed streven.

Maar wat me opviel, was dat deze leraar veronderstelde, dat de bakermat van de filosofie toch bij de oude Grieken ligt. Het verbaast me nog steeds, dat voorbijgegaan wordt aan de filosofische ontwikkeling in Azië. En vooral dat er geen samenhang zou zijn. Bij het lezen van de Woorden van Boeddha (die ongeveer in dezelfde tijd leefde als Socrates) vielen me analogieën op. Net als Socrates wilde Boeddha zijn leer eigenlijk liever niet opschrijven. Hij heeft dat ook niet (zelf) gedaan. Zijn methode om de jeugd van zijn tijd te beleren was om hen toe te spreken, en hen aan het denken te zetten, om het door hem verworven inzicht zo op hen over te brengen. Het waren zijn volgelingen, die die toespraken op schrift stelden, en die de leer van het boeddhisme werden. Met Socrates was het niet anders. Het kan natuurlijk toeval zijn, net als dat de boekdrukkunst tegelijkertijd op twee plaatsen werd uitgevonden (morfologische resonantie zeg maar).

Ik kan me echter niet voorstellen, dat er geen contact geweest is tussen die twee werelden. Het getuigt mijns inziens van een erg versimpelde visie op de wereld, om te denken dat ideeën uit andere werelddelen in vroeger tijden de andere kant van de wereld niet bereikten. Bij mijn vakantie deze zomer in China bezocht ik Xi-An, een stad die al sinds 2.500 jaar een belangrijke Chinese nederzetting is, en vroeger ooit de hoofdstad. Op een of andere manier (vermoedelijk door de ligging vlakbij de Gele Rivier) is het een plek, waar culturen samenkomen. Het is het begin van de Zijderoute en de bakermat van het Keizerlijke China. De eerste keizer die China verenigde (dezelfde die de Chinese Muur liet aanleggen), had daar zijn paleis, en liet het terracotta-leger maken om hem na zijn dood te beschermen. In Xi-An zie je ook de sporen van het contact met het Westen: je vindt er ineens een moslimwijk.

Zoekend naar de herkomst van filosofie, inspiratie en religie

Als je op Wikipedia gaat kijken naar de Euraziatische uitwisseling, dan zie je dat die ook heel ver terug gaat. Er vonden al zeer vroeg uitwisselingen plaats tussen Aziatische en Europese volkeren. Er zijn ook jade voorwerpen gevonden bij opgravingen in Troje (ca. 1400 v.Chr.), die wijzen op handelsrelaties met China. Alexander de Grote (356-323 v. Chr.), koning van Macedonie, was de schepper van een van de grootste rijken in de oudheid, een rijk dat zich uitstrekte van de Ionische zee tot de Himalaya. Weliswaar was dat later dan Socrates, maar het geeft maar aan dat er telkens uitwisselingen waren.

Toen ik een keer op zoek ging naar het contact tussen het boeddhisme en het vroege Griekse filosofische denken, kwam ik uit bij de mogelijke missing link: Zarathustra en de zoroasten. Volgens Wikipedia plaatsen de meeste moderne onderzoekers zijn leven tussen 1400 en 1200 voor Christus. Dat is eeuwen eerder dan Gautama Boeddha (450-370 v. Chr.) en Socrates (470-399 v. Chr.).

De leer van de zoroasten bergt in zich de kern van het denken van zowel het boeddhisme als latere religies, waaronder de islam en het christendom. Wikipedia:

De godsdienst die hij stichtte, bevat de aanzetten van een vorm van monotheïsme of eigenlijk dualisme. Er bestaat een god van het goede Ahura Mazda en een god van het kwade Angra Mainyu (*). De mens zit ingeklemd tussen de twee en moet trachten voor het goede te kiezen. Het dualisme is niet de oorspronkelijke vorm geweest van deze godsdienst. Latere volgelingen hebben de vraag of er binnen het Ene een tweedeling aanwezig is, vertaald door goed en kwaad, terwijl de intentie van de vraag was of het nodig is onderscheid te maken om te kunnen zien en te kunnen groeien.
(*) vandaar nog het woord “angry”? – MdV

Zarathustra was de profeet voor de goede god. Volgens hem is Hij de <Ene> ware god en zijn alle andere goden halfgoden. De mens is geschapen om te strijden tegen de machten van het kwade. Het geloof zit daarom ook niet in het aanvaarden van een leer, maar in het denken, zeggen en doen van het goede.

Deze laatste leerstelling is een van de fundamenten van het boeddhisme, zoals die door Gautama Boeddha werd uitgedragen: het juiste denken, het juiste spreken en het juiste handelen. Dit is een volgordelijke reeks, die ons vermaant, dat het denken niet vrijblijvend is. Wat betreft een veelheid aan goden, als ik Boeddhisme voor Dummies moet geloven, is deze verscheidenheid in het boeddhisme niet te beschouwen als het geloven in meerdere goden. De mindere goden zijn in feite verschijningsvormen van de ene universele almachtige, passend bij de vragen die je in je leven tegenkomt. Je wendt je tot de godheid die je de weg kan wijzen, verder op je levenspad. Maar binnen het boeddhisme zullen op dat punt ook wel meerdere stromingen zijn, die hier verschillende visies op hebben. Toch, als je een willekeurige boeddhistische of taoistische tempel binnenloopt, zie je meteen de beelden van het Boze en het Goede, als een verbeelding van de eeuwige strijd van de mens, zijn vertwijfeling over de keuze tussen goed en kwaad.

Ik had me enige tijd terug al voorgenomen me te gaan verdiepen in de (roots van) de islam en de Arabische wijsgeren. Aanbeland in de tweedehands boekenzaak in Langweer viel mijn oog dus op de boekjes over het Soefisme, van Inayat Khan. Bij nadere lezing van het Wikipedia artikel blijkt hij de brenger van het soefisme naar het Westen te zijn geweest, waarbij hij het zogeheten Universele soefisme predikt. Hij leert, dat de menselijke zoektocht naar wijsheid een universele drang is, die telkens leidt tot een doordringen tot dezelfde universele waarden, die al dan niet in filosofie of religie worden neergelegd, maar in de kern telkens op hetzelfde neerkomen. Die boodschap spreekt mij aan, ik geloof in de kern van waarheid die hier in zit. Omdat ik zoekend naar de herkomst van filosofie, inspiratie en religie telkens dezelfde boodschappen terugvind, gepredikt door verschillende zeer eerbiedwaardige mensen, door de eeuwen heen.

Het nu bijna 100 jaar oude voorwoord van het boekje Soefie serie 1, “Boodschap en boodschapper”, wil ik de lezer niet onthouden:

Beschavingen vergaan en komen op na beschavingen, maar haar traditie van wijsheid blijft voortbestaan, soms in stilte haar taak vervullend, soms in een of andere vorm naar de oppervlakte rijzend.

Alles, wat bestaat, moet een naam hebben en zo is Soefisme de naam voor de wijsheid, die van oudsher bestaan heeft, en die uit het oude Egypte komend, zich verbreid heeft over Indie, over Chaldea, over Judea, over Griekenland en die vertakkingen gekend heeft over alle delen der aarde, waar een beschavingsperiode is geweest.

Het Soefisme is de religieuze wijsbegeerte van liefde, harmonie en schoonheid. Zij heeft altijd tot taak gehad de mensen het leven van hun eigen godsdienst te geven en de godsdiensten onderling in harmonie tot elkaar te brengen.

Professor Kuenen beantwoordt de vraag, hoe het Soefisme in de wereld van de islam kwam, met de veronderstelling, dat zij een invloed was vanuit het boeddhisme. Anderen beantwoorden deze vraag met de veronderstelling, dat zij uit de scholen van de Zoroastrische godsdienst is gekomen. Het enige, waarover men het, wat haar afstamming betreft, eens is, is dat zij uit de nacht der tijden stamt.

Het moge duidelijk zijn, dat ik – gelet op mijn zoektocht naar de bron van de filosofie – met deze inleiding wel verguld was. Kennelijk heeft de voorzienigheid mij opnieuw naar het boekhandeltje in Langweer geleid, waar deze oude boekjes over het Soefisme voor mij waren neergelegd. De Hogepriester van de boekhandel heeft ze mij – welwillend als hij is – zelfs nog voor een vriendelijke prijs van EUR 15,= voor de drie boekjes verkocht. [MdV, 18-08-2013]

(*) PS Mocht je het boekje Woorden van Boeddha willen kopen, doe dat dan bij bol.com via bovenstaande link, dan krijgt Keepondreaming een paar euro commissie. Alvast dank!