Zoals veel mensen worstel ik al jaren met mijn gewicht. Ik heb aanleg om dik te worden, zeg maar. Maar in hoeverre dat nou echt zo is, vraag ik me inmiddels af. Al toen ik in de twintig was, was ik steeds bezig met afvallen. Het ene dieet na het andere. Terwijl als ik het nu bekijk, ik toen prachtig op gewicht was. Ik heb tonnen sla gegeten. En ik heb meer buikspieroefeningen gedaan dan velen die een sixpack hebben, vermoed ik zo. Gaandeweg werd ik zwaarder, tot wel 30 kg meer dan 30 jaar geleden. Op zeker moment had ik wel besloten geen dieet meer te volgen. Maar de weg terug kon ik niet vinden.

Welke dieten heb ik zoal gevolgd voor gewichtsbeheersing. Toen ik jonger was, richtte ik me vooral op weinig eten. Ik at vooral veel sla en vis. Het klassieke calorieën knijpen zeg maar. Ook heb ik wel eens geprobeerd het Weight Watchers programma te volgen uit een boekje. Ik vond het niks, je moet precies dit en precies dat eten. Dat ligt me niet, reden waarom Sonja Bakker mij ook niet aanspreekt. Bij haar komt daar nog bij dat het soort eten dat ze aanraadt niet mijn eten is. Teveel aardappelen met jus zeg maar. Ik maak liever curries, of ovenschotels zoals lasagna. Mijn ouders hadden ooit het Atkins dieet gevolgd, dat zegt dat je de koolhydraten links moet laten liggen en helemaal voor vetten en eiwitten moet gaan. Sprak me nooit aan, leek me erg ongezond. Toen kwam Montignac. Die had naar mijn idee wel ergens een spijker op de kop geraakt, hoewel hij niet precies wist waar de klepel hing. Zijn wetenschappelijke onderbouwing rammelde nogal, je kon er geen concludent verhaal van maken. Maar ik kreeg wel het idee, dat de gedachte dat de glycemische index van voedsel een sleutel tot gewichtsbeheersing zou kunnen zijn een kern van waarheid bevat. Zijn stelling was onder meer: we eten teveel geraffineerd voedsel. Daar zijn we niet op gebouwd eigenlijk. Die voedingstoffen hebben een hoge glycemische index, en leiden tot een hoge bloedsuikerspiegel, waardoor je steeds meer honger krijgt. Zijn recept was: koolhydraten en eiwitten en vetten scheiden. Als je maar niet beide eet in dezelfde maaltijd, dan val je wel af. En niet teveel geraffineerd voedsel (met hoge koolhydraat-concentraties). Ban de suiker! Hij stelde ook, dat de voedingsleer die alles op het calorieentellen gooide het volkomen verkeerd had. Het kwam niet op de calorieen aan, maar op de combinatie van voedingstoffen. Eigenlijk was zijn theorie een subtielere vorm van het Atkins dieet. Het probleem met Montignac was wel, dat het allemaal tamelijk bewerkelijk was. Je hoefde dan wel geen calorieen te tellen, maar het was zo’n gedoe om zijn gekke (maar wel lekkere) receptjes te eten, dat dit niet vol te houden was. Het heeft mijn eetstijl wel beinvloed.

Toen heb ik een aantal jaren wat aangerommeld, maar echt dieten deed ik niet. Ik ontbeet wel altijd met Fruit n Fibre met yoghurt en at jarenlang lunches met sla, tomaat en mozzarella. Maar dieten had ik geen zin meer in, want ik kreeg er maar honger van en het hielp allemaal niks. Rare dieten zoals poedertjes, sherry dieet, brood dieet enz. enz. heb ik nooit in geloofd. Een aantal jaren geleden las ik het boek over het South Beach dieet, van Dr. Agatston. Dit is een cardioloog die het zat was allemaal dikke patienten in zijn praktijk te zien, en aan de oorzaak wat wilde veranderen. Zijn theorie is in feite de verdere uitwerking van Atkins en Montignac: de te hoge glycemische waarde van voedsel leidt tot een prediabetische toestand, waarin je bloedsuiker teveel reageert op al dat koolhydraatrijke voedsel. Je moet eerst twee weken “afkicken” (fase 1), totdat je bloedsuiker-reacties weer normaal zijn, en dan mag je langzaamaan naar fase 2, waarin je alleen gezonde koolhydraten eet (volkoren brood en geen witbrood, geen witte rijst maar zilvervlies enz.) in combinatie met niet te ongezonde en te vette andere voedingstoffen. Dan kun je naar normaal eten overstappen (fase 3), waarbij je zelf de boel blijft reguleren. Als je weer ontregeld raakt, ga je weer terug naar fase 2 of 1 en zo voort. Het sterke van dit “dieet” is, dat het eigenlijk nauwelijks een dieet is, en het je leert beter te letten op wat voor voeding je uitkiest. Ik vond dat nog het meest te verkiezen dieet. South Beach predikt in feite ook “mediterraan” of Japans eten: voedsel dat dicht bij onbewerkt voedsel staat, wat past bij ons lichaam. Ik heb eens iemand ontmoet, die zei: ik noem het oneerbiedig het “apendieet”. Een sterk punt vind ik ook dat het je richtlijnen geeft voor je keuzes wat te eten, maar niet precies voorschrijft van nu dit en nu dat. En het is beter in je leven in te passen. Daardoor is de kans dat het blijvend is groter. Maar toch hielp me die wetenschap ook niet. Ik bleef het verkeerd doen.

Op zeker moment ben ik me gaan afvragen: als ik weet wat ik niet moet eten, en wat wel, waarom maak ik dan toch de verkeerde keuzes? Willens en wetens? Ik ben me toen gaan verdiepen in (zelf)motivatie. Ik heb een stapeltje boeken over sportmotivatie gekocht en ben die gaan lezen. Een boek dat ik in dat verband nog steeds aan kan raden is Effect – Communicatie en teambuilding van Johann Olav Koss, dat hij samen met de psychologen (en zussen) Heidi en Bente-Marie Ihlen schreef. De andere boeken waren meer technisch, over tennissers die een bal telkens stuiteren om zich te concentreren, en sporters die in gedachten de beweging die ze moeten uitvoeren alsmaar herhalen. Ook nuttig, maar de psychologische aspecten van teambuilding en het effect van je eigen handelen op jezelf en je omgeving, dat “Effect” beschrijft, is heel interessant en leerzaam.

Maar nog steeds werd het niks. Ik vond de motivatie maar niet. Ik wilde het een, maar deed het ander. Ik kon de weg niet vinden. Vervolgens is er een reeks van boeken op mijn pad gekomen, die mij als door het lot gestuurd bij de hand genomen hebben, en mij de weg hebben gewezen. Achtereenvolgens boeken, die op deze website al eens aan de orde gekomen zijn: De Kunst van het Geluk, van de Dalai Lama. De kern die ik daaruit gehaald heb, sloot aan bij de boodschap van Koss: van veel van onze onvrede en ons ongeluksgevoel ligt de oorzaak in onszelf. Is de manier waarop anderen op je reageren, niet het resultaat van de boodschap die je zelf uitzendt? We kunnen ophouden met ons te beklagen over wat ons plaagt, en er eens van een afstandje naar kijken en ons afvragen: is het echt zo erg? Word je sterker als alles meezit of als je wat tegenwind hebt? Vervolgens kwam ik op het boek van Dick Swaab Wij zijn ons brein. Dat zette me aan het denken over het functioneren van het brein. Het deed me vooral inzien, dat het idee dat “ons brein” gelijk is aan het rationeel denkende deel ervan helemaal niet klopt. Het deed me ook denken aan de (grappige) boeken van Barbara en Allen Pease, zoals Waarom mannen liegen en vrouwen altijd schoenen kopen, die schrijven over verschillen tussen mannen en vrouwen, en uitleggen dat veel van ons gedrag letterlijk gebaseerd is op ons fysieke brein. Als een man achteruit rijdt in een auto, wil hij stilte om zich heen, gewoon omdat hij maar een ding tegelijk kan. En waarom vrouwen meestal sowieso niet fatsoenlijk achteruit kunnen rijden doordat de gemiddelde vrouw een minder goede ruimtelijke orientatie heeft (maar weer wel heel goed kan multitasken en lateraal kan kijken). Vervolgens las ik het boek van Victor Lamme: De vrije wil bestaat niet. Lamme gaat nog verder, hij zegt: het rationele denken (dat stemmetje dat zegt: eet nou niet dat hele pak koekjes op!) heeft het helemaal niet voor het zeggen. Ons handelen wordt grotendeels gestuurd door andere, geautomatiseerde processen in de hersenen. Lamme maakt van het analytisch denken een enigszins zielige, irrelevante factor in ons handelen. Die conclusie gaat me wat te ver. Mijn slotsom is, dat de rol van ons analytisch denken is om gebeurtenissen (noem het “data”) te analyseren, en op basis van die analyses te intervenieren in de robotmatige geautomatiseerde processen. De analyses van ons denken – in het geheugen opgeslagen en weer op te roepen als die ervaring zich weer voordoet – zijn als het ware een derde bron van procesbesturing, die een extra – interne – input geven naast de ervaringen (input) van buiten. Vooral als de input gekoppeld is aan sterke emotie, dan is de impact van die opgeslagen informatie krachtig. Om die reden stoot een ezel zich geen twee keer aan dezelfde steen: het deed pijn, dus die ezel denkt “dat zal me geen tweede keer gebeuren”.

Gewichtsbeheersing en gedrag

Als je dat eenmaal snapt, dan kun je beter aanvaarden, dat je gedrag niet geheel te sturen is door je verstand (je beter weten). Je weet dat om te veranderen, je je gewoontes moet veranderen. En je kunt je gewoontes te slim af zijn. Want het aardige van gewoontes – en van de geautomatiseerde processen die draaien op gewoontes – is: ze denken niet kritisch na. Ze doen gewoon wat ze gewend zijn. Vervolgens diende het boek Switch – Veranderen als verandering moeilijk is van Chip en Dan Heath zich aan. Alsof ze wisten dat ik Lamme uit had, en nu snapte hoe het zat met de ratio en de gewoonte, leggen zij uit hoe je verandering in mensen kunt bewerken. In jezelf, in relaties, of in een organisatie. Je moet alleen begrijpen, hoe het menselijk brein werkt. Wat de valkuilen van dat slimme analytische denkvermogen zijn, en wat de valkuilen van je geautomatiseerde brein zijn. En waar van beide de kracht ligt. Zie mijn blog over “Switch”, bij Bewustzijn en Spiritualiteit.

Ik wist genoeg. Ik begon nu te begrijpen, waarom het niet lukte af te vallen, terwijl mijn rationele geest tientallen redenen kon geven waarom ik dit wilde. Om vervolgens weer lekkere lunches, en ‘s avonds een veel te vol bord weg te werken, en ‘s avonds laat nog eens wat chips of zo. Ik wist wel wat ik verkeerd deed, maar mijn gewoontes waren niet gewijzigd. Tot dan wist ik niet precies hoe ik mijn gedrag moest ombuigen. Maar nu wel dus. Ik moest (1) zorgen dat mijn analytische denken niet alsmaar bleef analyseren en (2) aan geleidelijke verandering van gewoontes werken. Een beetje mindtraining kan daarbij geen kwaad: je kunt jezelf focussen door positieve “affirmations” aan jezelf voor te houden. Je domme geautomatiseerde brein slikt die opdrachten als zoete koek, het werkt net zo goed als reclame. Het gaat er zogezegd in als Gods woord bij een ouderling.

En verder bleef ik vasthouden aan mijn stelregel: niet gaan dieten, want dat is geen blijvende oplossing. Te weinig eten leidt slechts tot rebellie van het lichaam en is niet te handhaven. Ik besloot een personal trainer in te huren, die me kon helpen met mijn fitness programma. Deze trainer raadde me vervolgens aan om het boek “Burn the Fat, Feed the Muscle” te lezen, van bodybuilder Tom Venuto. Nooit van die man gehoord, maar ik nam het boek ter hand en dat was precies wat ik zocht. Het sloot naadloos aan op de inzichten die ik verkregen had uit het boek van Lamme en op “Switch” van de gebroeders Heath. Het eerste hoofdstuk gaat over mindsetting en motivatie, en vervolgens neemt het boek je bij de hand, hoe je stap voor stap je voedingsgewoontes moet aanpassen. In die opvattingen – gedragen door jaren ervaring en kennis van voedingsdeskundigen, trainers en professionele bodybuilders (die met niks anders bezig zijn dan hun lichaam op te bouwen) – komen de klassieke theorieen over calorieen weer samen met de inzichten over glycemische index en het eten van complexe koolhydraten. En een gezond evenwicht tussen verschillende voedingsmiddelen. Het boek BFFM is helaas niet meer te vinden bij Bol.com, wel een ander boek van Venuto: The body fat solution.

Het belangrijkste sluitstuk van dit alles is een voedingsmeter die ik ontwikkeld heb met hulp van mijn trainer. Hij had me gevraagd een week lang mijn eetgewoontes (wat die ook mochten zijn) bij te houden. Vervolgens heeft hij die geanalyseerd, en een inschatting gemaakt, wat mijn dagelijkse energiebehoefte is. En geadviseerd, dat als ik zou willen afvallen, ik binnen die marge moest blijven. Gewoon pakweg 2.500 calorieen. Hij gaf me een mooi schema, waarin stond wat ik in die week gegeten had qua eiwitten, vetten en koolhydraten en de optelsom van de energie die dat opgeleverd had. Het viel nog wel enigszins mee (ik heb door al die dieten wel een paar gezonde eetgewoontes opgedaan), maar het was wel meer dan ik dagelijks nodig heb. Ik dacht: als ik nou eens een programma zou hebben (zeg maar een App), waarmee ik dit kunstje eenvoudig kan uitvoeren. Dan heb ik een voedingsmeter, en kan ik een beetje gaan bijsturen. Vervolgens heb ik een vuistdik boek over Excelformules doorgeworsteld, en ben ik er zowaar in geslaagd zo’n voedingsmeter te maken. Sindsdien (nu zo’n maand of twee) houd ik bij wat ik eet. Ik volg geen enkel dieet, ik houd alleen bij wat ik eet. Ik mag nemen wat ik wil. En ik eet niet te weinig, waardoor ik vreetaanvallen zou kunnen krijgen omdat ik het niet meer volhoud mezelf uit te hongeren. En sindsdien ben ik aan het afvallen. In overeenstemming met de regels van “Switch” programmeer ik mezelf met emotioneel gemotiveerde doelen (“affirmations”), waarin staat wat ik wil. Die herlees of herhaal ik telkens, waardoor mijn geautomatiseerde brein gaat geloven in die doelen. En ik heb wat simpele wijzigingen in mijn gewoontes en omgeving aangebracht. Op kantoor geen chocoladekoekjes meer in de trommel (die zogenaamd voor de klanten waren maar in feite vooral door mij werden opgegeten), en meer fruit. En elke drie uur eten, zodat je geen honger krijgt.

Het aardige is, dat doordat je bijhoudt wat je eet, je het gevoel krijgt dat je kunt sturen. Het wordt een soort spel, je wordt steeds fanatieker. Niemand schrijft je voor, wat je moet eten. Maar je gaat wel telkens iets andere keuzes maken, omdat je beter leest hoeveel energie, en welke voedingsstoffen in je eten zitten. En je ziet hoeveel je in totaal op een dag eet. Vreemd genoeg leer ik nu – na al die jaren wel te hebben geweten wat gezond eten inhoudt – wat gezond eten is. Je weet wel dat je teveel eet, maar je weet niet precies hoeveel je dan wel moet eten. Dat klinkt heel erg raar, want jaren lang hebben mensen gezegd: je eet teveel. En dat wist ik ook wel. Maar toch wist ik niet, hoeveel ik dan moest eten. Ik had geen koers, geen kompas. En dat is precies wat Venuto en de gebr. Heath zeggen: je kunt geen doel bereiken, als je geen kompas hebt. En als je niet weet wat je moet doen. Een van de belangrijkste valkuilen van het rationele brein is, dat het verward raakt door de veelheid aan informatie en keuzemogelijkheden. Je zult vast wel eens tegen iemand gezegd hebben: “ik probeer af te vallen”. Dan weet je, dat de hoeveelheid adviezen – en vooral tegengestelde adviezen! – niet van de lucht zijn. Praten over afvallen is een bijna net zo heikel onderwerp als voetbal en politiek. Iedereen weet het beter, maar je schiet met al die adviezen niks op. Je wordt er knettergek van, totdat je denkt: laat maar zitten. Dat is de valkuil van het rationele brein. De oplossing is dus: keep it simple. En vooral: probeer niet met een enorme wilsinspanning je gewoontes, je geautomatiseerde brein, in een onrealistisch spoor te houden. Dat lukt je niet, dat houd je niet vol. Honger lijden? Zinloos. Houd je gewoontes voor de gek: stel doordachte en verstandige doelen, en brainwash jezelf ermee. En ga vervolgens stapje voor stapje die gewoontes ombuigen. En paniekeer niet. Blijf rustig, houd je emoties onder bedwang. Een kilo aangekomen? Niks aan de hand, als je een omweggetje gemaakt hebt, wil het nog niet zeggen dat je maar helemaal niet meer naar je doel hoeft verder te gaan. Bedenk wat je doel was, en vervolg je weg. Ga jezelf vooral niks verwijten.

Inmiddels lig ik goed op schema. Mijn streven is om per week een kilo af te vallen. Over een periode van 3 kwartalen ben ik straks weer even slank als toen ik 20 was. En het gekke is: ik weet dat het kan, en dat ik die weg ook zal vervolgen tot ik er ben. Ik hoef er niks raars voor te doen, behalve bij te houden wat ik eet. En als ik niet tevreden ben over hoe het gaat, stuur ik wat bij, verander ik wat. Venuto had wel een aardige vergelijking: een vliegtuig stelt op de route van pak ‘m beet Schiphol naar Miami duizenden keren de koers bij, aan de hand van informatie over de locatie, de snelheid en de windrichting. Zonder dat zou je nooit in Miami aankomen. En zo moet het natuurlijk ook.

Dus ik ga straks tijdens de voorjaarsvakantie in 2013 als een jonge God op wintersport. Het enige probleem waarmee ik geconfronteerd begin te raken, is dat ik allerlei nieuwe garderobe zal moeten aanschaffen. En wie weet ga ik van die voedingsmeter wel een echte App laten maken, zodat het nog makkelijker is om bij te houden. Ik begin nu al te denken over andere zwaarlijvige mensen om mij heen, die ik heel graag van hun ongelukkigheid af zou willen helpen. Want als je beter in je vel zit, dan ben je zonder meer gelukkiger. En daar gaat het uiteindelijk om. [MdV, 8-07-2012]