Op 6 januari 2009 zond de EO een aflevering uit van Het Elfde Uur, met Andries Knevel. Deze ging in gesprek met de wetenschappers Tom Zoutewelle, Bas Haring en Cees Dekker over de evolutietheorie. Bij toeval viel ik daar in (ik zou niet zo snel spontaan een programma met Andries Knevel bekijken), maar het debat vond ik wel interessant.

De vraag was: is de evolutietheorie nu al dan niet strijdig met geloof in (de christelijke) God?

De “creationist” Zoutewelle vindt van wel. Hij trekt de evolutietheorie in twijfel. De enige concessie die hij doet, is dat hij erkent dat het heelal, de aarde en de mens niet in 6.000 jaar geschapen zijn. Maar volgens hem moet de Bijbel wel letterlijk genomen worden, in die zin dat als er staat dat God de mens geschapen heeft naar zijn evenbeeld dit echt los moet worden gezien van de andere schepping, en de mens dus niet uit andere soorten kan zijn ontstaan. Dit is echt een apart wondertje geweest was God hoogstpersoonlijk in elkaar geknutseld heeft volgens hem. Hij gaat zelfs zo ver, dat wanneer mocht blijken dat de evolutietheorie wel juist is, dit er wel eens toe zou kunnen leiden dat hij zijn geloof in God verliest.

Haring leidde dit tot de vraag of dit niet een wat hoogmoedig standpunt is, of dit de mens niet ten onrechte op een voetstuk plaatst ten opzichte van de rest van de “Schepping”. Hij stelt zich op een atheïstisch of als je wilt een agnostisch standpunt. Hij zegt overigens dat de evolutietheorie op zichzelf niks zegt over de reden waarom het leven is ontstaan of de herkomst daarvan. Hij presenteert diverse denkbare Godsbeelden, zoals een niet zo invloedrijke God die ooit eens het Leven geschapen heeft, waaruit verder vanzelf de creatie met de mens als (een van de) uitvloeisels is voortgekomen zonder dat Hij zich er nog mee bemoeid heeft. Of een God die meer te maken heeft met “de neiging tot het goede”, met de kunst elkaar lief te hebben en om elkaar te geven. Dat bijt de evolutietheorie dan helemaal niet, want dat staat los van de technische ontstaansgeschiedenis. Ik moet zeggen, dat ik dat ook een wat raar beeld vind.

Het meeste sympathie heb ik dan nog voor Cees Dekker, die zegt: nee ik zie de hand van God in de hele creatie, ook in alle elementen van de evolutietheorie. En hij geeft daarbij toe: dat is geen wetenschap, en dat moet je daar ook niet mee vermengen, bijvoorbeeld ook niet in het onderwijs. Dat is slechts een (persoonlijke) visie op de werkelijkheid, waarmee (het ontstaan van) de wereld en de mens door een bepaalde bril van zingeving worden bekeken. Hij gelooft daarbij wel in een persoonlijke God, een God zoals die in de Bijbel staat, tot wie je je kunt wenden, en die zich met onze beslommeringen bemoeit. Je kunt met die overtuiging zoals Stephan Sulke tot God zingen:

“Du lieber Gott, komm doch mal runter, und schau dir die Bescherung selber an. Du lieber Gott, komm doch mal runter, ich schwör dir dass man hier verzweifeln kann. Und schick uns diesmal nicht den Junior her, das ging beim letzten Mal schon schief. Du sollst es machen so wie vorher, als Mozes durch die Wüste lief…”.

Daar zie ik dan weer niet zoveel in. Het debat bij Knevel brengt ons (hoewel erg interessant) toch niet veel verder. Want in wezen kunnen alledrie alleen maar melden: ik geloof zus of ik geloof zo, of ik geloof dat ik niks geloof / weet niet.

Als je over dit soort zaken nadenkt, moet je OF radicaal anders denken (bvb. langs wegen van quantummechanica, waarbij bepaalde toestanden tegelijk wel en niet bestaan, en in wezen dus niet goed te bevatten) OF je blijft logisch denken. Als je logisch blijft denken, dan raak je in de knoop. Want denk eens na over het einde van het heelal. De logische vraag is dan: maar wat komt daarna dan? WaarIN zit het heelal dan?

Ik heb daar onlangs een voor mezelf bevredigende oplossing voor gevonden (die misschien wetenschappelijk niet juist is), ontleend aan het idee van leegte uit het boeddhisme. Leegte is namelijk niet leegte, het is NIKS. Er is voorbij de leegte (de titel van het boek van Van de Wetering), voorbij het heelal, dus gewoon NIKS. Je hebt dus ook niet het probleem, waar het begint of eindigt. Want het is niks, dus begint het ook niet noch eindigt het. In die zin misschien dus dan wel weer wat quantummechanisch. Wetenschappelijk klopt dit waarschijnlijk trouwens niet want het heelal schijnt ook gekromd te zijn, dus dat doet dan weer denken aan een geometrische vorm, die dan weer wel ergens in moet zitten zou je denken.

Om dan terug te keren naar het debat over de christelijke God: de vraag waar ik mee zit, is dat als je er niet tegen kunt dat dit alles is ontstaan uit niks, en er dus wel een God moet zijn die dit alles gemaakt heeft (een op zichzelf charmante gedachte), dan rijst de vraag: maar waar komt God dan vandaan? Wie heeft God dan geschapen? Je komt dus van de regen in de drup, en in die zin is het antwoord: “God moet bestaan want dit kan allemaal geen toeval zijn” geen bevredigende oplossing. Nu zal de theologie hier ook wel weer wat op verzonnen hebben, en ik ben ook wel benieuwd wat.

Een interessantere vraagstelling, die tussen de regels even de kop op stak in het debat is echter een andere: waarom bekommeren wij mensen ons om elkaar, en waarom hebben we het gevoel, de behoefte, om te denken dat er meer achter de evolutie, achter het bestaan, achter de materie zit? Waarom zoeken we naar zingeving en naar spirituele drijfveren, die ons doen neigen naar goede daden en goed handelen? Dat is een echt interessante vraag, die in het verlengde ligt van het onderzoek van Van Lommel en de theorie van Descartes die meende dat het universum twee essenties kent: de materie en de bezieling ervan. In die laatste gedachte past de opvatting van Dekker: de evolutietheorie laat de sterkere mutatie overleven door natuurlijke selectie. De vraag is echter: WAAROM (of waardoor) treedt er een mutatie op? Daarin zou de invloed van de bezieling (of dus volgens Dekker: de hand van God) gezocht kunnen worden.

Het boeit me om te blijven zoeken naar de “wetenschappelijke” overtuiging waaruit kan worden afgeleid hoe het daarmee nou zit. Het debat bij Knevel bleef wat dat betreft echter nogal steken in meningen en weinig overtuigingskracht. [11-01-09 MdV]