Veel mensen zijn bang. Bang voor de dood. Bang voor het lijden dat hen zelf kan overkomen, of het verdriet dat hen zal overkomen als hun dierbaren iets overkomt. Angst is op zichzelf een nuttige emotie, omdat het ons kan behoeden voor gevaar: als we ervaring met een gevaarlijke situatie hebben opgedaan, of als wij door onze ouders ergens voor gewaarschuwd zijn, kunnen we met die kennis voorkomen dat we in een gevaarlijke situatie belanden en fysieke of emotionele pijn ervaren, of zelfs het leven laten.

omdat het ons kan behoeden voor gevaar: als we ervaring met een gevaarlijke situatie hebben opgedaan, of als wij door onze ouders ergens voor gewaarschuwd zijn, kunnen we met die kennis voorkomen dat we in een gevaarlijke situatie belanden en fysieke of emotionele pijn ervaren, of zelfs het leven laten.

Dezer dagen moet ik vaak denken aan het gedicht “De tuinman en de Dood” van P.N. van Eyck uit 1925 (dat is geïnspireerd op een parabel van de soefi-mysticus Rumi):

“Een Perzisch edelman:
Van morgen ijlt mijn tuinman, wit van schrik,
Mijn woning in; ‘Heer, Heer, één ogenblik!
Ginds, in de rooshof, snoeide ik loot na loot,
Toen keek ik achter mij. Daar stond de Dood.
Ik schrok, en haastte mij langs de andere kant,
Maar ik zag nog juist de dreiging van zijn hand.
Meester, uw paard, en laat mij spoorslags gaan,
Voor de avond nog bereik ik Ispahaan!’ –
Van middag (lang reeds was hij heengespoed)
Heb ik in ‘t cederpark de Dood ontmoet.
‘Waarom,’ zo vraag ik, want hij wacht en zwijgt,
‘Hebt gij van morgen vroeg mijn knecht gedreigd?’
Glimlachend antwoordt hij: ‘Geen dreiging was ‘t,
Waarvoor uw tuinman vlood. Ik was verrast,
Toen ‘k ‘s morgens hier nog stil aan ‘t werk zag staan,
Die ‘k ‘s avonds halen moest in Ispahaan.’ ”

Het menselijk lijden

Boeddha was diep geraakt door het lijden, dat de mens overkomt en waar we onder gebukt gaan. Jarenlang heeft hij daar over nagedacht en er over gemediteerd. Om tot de conclusie te komen, dat hij de mens wilde leren het lijden los te laten. Veel van zijn leerstellingen draaien om perceptie. Hoe kijk je naar de wereld om je heen, hoe interpreteer je wat je ziet? En is wat je denkt te zien wel de waarheid en de werkelijkheid? En vooral: laat je niet leiden door impulsieve emoties, maar kijk, kijk, en kijk nog eens voor je oordeelt.

Slaaf van angst

De stoïcijn Seneca schreef in zijn “Brieven aan Lucilius” zijn leerling het volgende over angst. Hij schreef: “Sommigen zijn slaaf van ambitie, anderen van wellust. Maar allen zijn wij slaaf van angst”.

Angst kan ons leven zo gaan beheersen, dat de angst en de gevolgen ervan erger zijn, dan het gevaar dat we proberen te vermijden.

Het gezegde: “De mens lijdt het meest onder het lijden dat hij vreest” is een andere manier om dit onder woorden te brengen. De boodschap er achter is: verlies je niet in angst voor van alles wat je zou kunnen overkomen. Want veel van wat je vreest, gebeurt niet. En als je het één probeert te ontlopen, dan zou wel eens kunnen blijken dat je je noodlot op een andere plek ontmoet.

Kies zelf wat je denkt

De Amerikaans-Hongaarse psychologe Edith Eger is in Auschwitz aan de dood ontkomen. Haar ouders en grootouders hebben het niet overleefd. Nu in de 90, heeft ze haar leven gewijd aan het behandelen van het post-traumatische stress syndroom (PTSS).

Eén van de meest wijze lessen die zij uitdraagt is dat je een afschuwelijke ervaring niet kunt vergeten. Maar je hebt wel een keuze: je kunt zelf beslissen of je die ervaring jou laat definiëren, of je je hele leven en al je gedachten daarop toespitst en aan niets anders meer denkt. Of niet.

Loslaten

Mingyur Rinpoche legt in een kort en uiterst leerzaam filmpje uit, dat we in ons denken voortdurend worden gedomineerd door onze ‘monkey mind’. Die ons voortdurend bestookt met allerlei meningen, emoties, waarschuwingen, opdrachten enz.. De ‘monkey mind’ is ons sociale superego, dat ons probeert te behoeden voor sociale missers. Maar het is niet verstandig steeds naar die ‘monkey mind’ te luisteren. En vooral niet om alles wat die roept als waar aan te nemen. Door meditatie kun je oefenen hoe je die dwingende gedachten los kunt laten. En hoe je dus de controle over je gedachten terug kunt nemen, juist door los te laten.

Moeten we dan roekeloos zijn?

Ik wil niet zeggen, dat we niet voorzichtig moeten zijn. Of dat we ons nooit zorgen moeten maken. Zorgen hebben om anderen is een belangrijke uitdrukking van liefde. Roekeloosheid is voor de dwazen.

Maar even dwaas zijn we, als we ons hele leven, ons hele denken, laten beheersen door angst. Als we alleen nog maar obsessief bezig zijn met wat ons misschien wel zou kunnen overkomen. En alleen maar dáárover steeds alle nieuwsberichten volgen en aan niets anders meer kunnen denken. Ons laten definiëren door angst, ons tot slaaf van angst maken.

Het is niet makkelijk. Maar probeer toch een stap terug te nemen en in je gedachten “los te laten”. Uiteindelijk bewijs je jezelf en je omgeving daarmee een dienst. Want voortdurend leven in angst is niet goed voor je geestelijke en fysieke gezondheid en die van de mensen om je heen.

Stay safe.

Maarten de Vries, 5 april 2020